Zamki, Dwory, Pałace

Pałac w Przecławiu 28 km na północ od Dębicy, nieco w bok od drogi w kierunku Mielca, na wzgórzu nad doliną Wisłoki stoi zamek w Przecławiu. Osada istniała tu już zapewne w XII w., prawa miejskie otrzymała pod koniec XIV w. Własność m.in. Ligęzów, Koniecpolskich, Tarnowskich i Reyów. Zachował się kwadratowy rynek z uliczkami w narożnikach, kościół parafialny pw. N.P.Marii, kaplica pw. św. Bernardyna ze Sieny oraz dawny pałac Reyów otoczony resztkami parku.

Pierwotnie stał tu drewniany dwór wzniesiony w XV w. przez Stanisława Ligęzę. W 1578 r. Przecław – jako wiano Anny Ligęzianki – przeszedł w ręce Andrzeja Koniecpolskiego, który ok. 1580- 1590 przebudował drewniany kasztel w murowaną rezydencję renesansową. W 2. ćw. XVII w. do pałacu dobudowano na parterze loggię. W połowie XVII w. Przecław kupili Tarnowscy z Rzemienia, ale nie cieszyli się długo tą rezydencją. Po szwedzkiej nawale i spustoszeniu dóbr, Tarnowscy w 1667 r. pozbyli się majątku na rzecz Władysława Reya, wojewody lubelskiego, bliskiego krewnego wielkiego poety Mikołaja z Nagłowic. Reyowie władali dobrami przecławskimi aż do 1944 r. W XIX w. pałac dwukrotnie był przebudowywany:  w 1808-1810 dobudowano alkierz płn.-zach., w 1876- 1880 m.in. wzniesiono wieżę, drugi alkierz, taras – rezydencję gruntownie przekształcono w stylu neogotyckim. Wnętrza pałacu były niegdyś bogato wyposażone, pełne obrazów, wspaniałych mebli i książek m.in. rękopisów Mikołaja Reja. W Sali Herbowej znajdowały się 4 tonda z portretami Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Łukasza Górnickiego, S. Orzechowskiego oraz herby starych rodów, w innych salach także zobaczyć można było herby oraz popiersia królów polskich. Po II wojnie światowej obiekt ten został ograbiony i niemal doszczętnie zdewastowany (ocalałe eksponaty trafiły na Wawel). Zapewne w XVI w. na wschód od pałacu założony został renesansowy ogród złożony z czterech kwater, w 1805 r. przekształcony. Do chwili obecnej zachowały się aleje lipowe, zarys zalewu i pojedyncze okazy drzew.

Zamek Kazimierzowski w Przemyślu  wzniesiony po 1340 roku przez króla Kazimierza Wielkiego na górującym nad miastem Wzgórzu Zamkowym.
Na jego dziedzińcu są eksponowane relikty rotundy i palatium – budowli z okresu panowania Bolesława Chrobrego. Zamek gruntowanie przebudowany w XVI wieku w stylu renesansowym mieści w swoich murach m.in. salę teatralną Towarzystwa Dramatycznego im. Aleksandra Fredry – najstarszego w Polsce teatru amatorskiego.

Zamek w Baranowie Sandomierskim to jeden z najcenniejszych zabytków architektury renesansowej w Polsce. Powszechnie nazwany jest „Małym Wawelem”. Wybudowany pod koniec XVI w., założony został na rzucie w kształcie prostokąta z czterema okrągłymi basztami na narożach i prostokątną wieżą pośrodku elewacji frontowej, mieszczącą główną bramę wejściową. Wewnętrzny dziedziniec otaczają trzy skrzydła mieszkalne, z czwartej strony – ściana parawanowa zwieńczona późnorenesansową attyką. W ścianie tej i dwóch skrzydłach bocznych znajdują się krużganki. Zwartą bryłę zamku ożywiają cztery hełmy wieńczące baszty narożne oraz bogata attyka elewacji frontowej. Bywał tu król Stefan Batory, a Baranów w XVI-XVII w. pełnił rolę ważnego ośrodka reformacji. Lubomirscy przebudowali zamek, powierzając prace jednemu z najwybitniejszych architektów europejskich Tylmanowi z Gameren. Obecnie w obiekcie znajduje się muzeum wnętrz, hotel i restauracja. Odbywają się tu liczne imprezy: biesiady, wieczory muzyczne i pikniki plenerowe. Restauracja "Magnacka" znajdująca się w historycznych wnętrzach przyziemia Zamku może przyjąć 140 osób. Restauracja oferuje Gościom wykwintną i wyszukaną kuchnię polską, dającą niezapomniane wrażenia smakowe z którymi harmonizują starannie dobrane gatunki win. Proponujemy wyborne przysmaki ze specjalnym uwzględnieniem dań staropolskich i dworskich. Również koneserzy wykwintnych potraw nie będą zawiedzeni, bowiem tajniki kuchni innych nacji nie są obce naszym mistrzom kuchni

Zamek w Krasiczynie - Niedaleko od Przemyśla leży Krasiczyn znany przede wszystkim z zespołu zamkowo-parkowego, jednego z najcenniejszych renesansowych zabytków w Polsce.
Zbudowany na planie nieregularnego czworokąta zamek posiada w narożach cztery cylindryczne baszty Boska, Papieska, Królewska i Szlachecka. Murowany zamek typu bastejowego wzniesiony został około 1580 r. przez Stanisława Krasickiego, na miejscu wcześniejszego drewniano-ziemnego. Przebudowa zamku na przełomie XVI i XVII w. zmieniła go we wspaniałą rezydencję.

W krasiczyńskich wnętrzach mieści się teraz ekskluzywny hotel, restauracja, winiarnia. Do Krasiczyna ściągają liczni turyści, także po to by wziąć udział w wielu atrakcyjnych imprezach. Na zamkowym dziedzińcu koncertowali już najwybitniejsi europejscy muzycy. Odbywają się tu też pokazy rycerskie, biesiady, festiwale oraz wystawy malarskie i fotograficzne.

Obok zamku rozciąga się piękny park pałacowy pełen osobliwych drzew, krzewów i roślin. Park podzielony jest na trzy części: pierwszą, tworzą staw oraz okazałe starodrzewia; drugą, pozostałości ogrodów geometrycznych i dwie lipowe aleje; trzecią natomiast, stanowią egzotyczne drzewa i krzewy sprowadzane przez Sapiechów z podróży po Ameryce. Główną atrakcją parku są dęby oraz lipy.

Zespół Pałacowo- Parkowy w Sieniawie. Ozdobą Sieniawy jest wspaniały barokowy pałac wzniesiony przez Sieniawskich przed 1709 r., przebudowany przez Czartoryskich w latach 1727-40.
Rezydencja otoczona jest rozległym parkiem. W XVIII i XIX w. był to jeden z ważniejszych ośrodków życia kulturalnego w Polsce. Gościli tu, m.in. Tadeusz Kościuszko i car Aleksander I.

Letni Pałac i Zamek Lubomirskich w Rzeszowie to zabytkowa późnobarokowa rezydencja z elemantami rokoka wzniesiona na na przełomie XVII i XVIII wieku., rozbudowany i otoczony dużym ogrodem, przebudowany w 1904r.; w latach 1981-1985 gruntownie odrestaurowany. W niszach znajdują się popiersia rodziny Lubomirskich.

Obiekty sakralne

Bazylika pw. Ducha Świętego w Przeworsku. W roku 1430 Księża Bożogrobcy rozpoczęli budowę nowego kościoła. Świątynia budowana była do 1470 roku, a trzy lata później została konsekrowana. Gotycki kościół został otoczony murami obronnymi, basztą oraz zabudową klasztorną. Trzy wieże, w tym główna i dwie boczne, zwieńczyły symbole Bożogrobców - krzyże z podwójnymi ramionami. Przedłużeniem kościoła jest 40-metrowej wysokości potężna wieża, to w niej mieści się wejście do kościoła, jak również widnieje herb rodziny Tarnowskich - Leliwa.
Najważniejszym miejscem w kościele, jak i jednym z jego najcenniejszych sakralnych arcydzieł jest główny ołtarz, z 1693 r.
Wyjątkowo cennym zabytkiem kościoła farnego jest replika grobu Chrystusa z Jerozolimy, której budowę rozpoczęto w 1697 r. Kaplica zachowana została w stylu renesansowym, powstała na rzucie kwadratu, z kopułą na pendentywach opatrzonych wysmukłą latarnią. Konsekrowana w roku 1727, wiarygodnie oddaje macierzysty wzór z klasztoru w Miechowie, kopię jerozolimskiego Grobu Chrystusa. Duże rozmiary oraz podciągnięte wysoko mury w formie drugiej kondygnacji dają niezwykłe wrażenie wysokości i nadają kaplicy szczególny charakter.

Klasztor o Bernardynów w Przeworsku. Na wschodnim krańcu wzgórza miejskiego, w pobliżu dawnego „traktu ruskiego” Przeworsk-Jarosław, przy końcu ulicy Bernardyńskiej, wśród drzew czerwienieją ceglane mury zabytkowego klasztoru Bernardynów.
Świątynia zawdzięcza swoje istnienie właścicielowi miasta Rafałowi Tarnowskiemu, Marszałkowi Wielkiemu Koronnemu, który w 1461 r. ufundował kościół. Nie minęło cztery lata i kontynuacją budowy zajęli się sprowadzeni przez niego bracia zakonu św. Franciszka (Braci Mniejszych Obserwantów), powszechnie nazywanych Bernardynami.
Budowla, będąca przykładem wspaniałej starogotyckiej architektury sakralnej, z biegiem lat była rozbudowywana i przerabiana, aż z czasem przybrała obecny wygląd i kształt.
Oryginalnymi i zarazem bardzo cennymi reliktami architektury militarnej z dawnych czasów są jej mury obronne, baszta (obecnie dzwonnica) oraz dwa skrzydła klasztoru: wschodnie i południowe. Rozpoczęcie prac nad wałami i fosami, a później murami datowane jest na koniec wieku XV. Klasztor pełnił więc rolę warowni, stanowił bardzo ważny elementem systemu obronnego miasta i dawał schronienie ludności podczas wrogich najazdów. Tak było m.in. podczas tatarskich napadów w 1489 i 1624 r.
Kościół klasztorny pod wezwaniem św. Barbary jest niedużą, jednonawową świątynią, trójbocznie rozdzieloną zamkniętym prezbiterium. Fasadę kościoła zdobi gotycki zębaty szczyt z żelaznym krzyżem. Wewnątrz świątyni zachowały się liczne rzeźbione barokowe stalle, ołtarze oraz obrazy z XVII w.

Organy leżajskie stanowią jeden z najcenniejszych w Europie zabytków sztuki w zakresie budowy i zdobnictwa tego instrumentu. Pochodzą z 2 poł. XVII w. Ich twórcą w fazie początkowej (przed 1680 r.) był Stanisław Studziński z Przeworska.
Dalszą ich budowę i udoskonalenie prowadził Jan Głowiński z Krakowa. Budowę ukończono w 1693 roku. W latach 1903-05 przebudował je w stylu romantycznym Aleksander Żebrowski, a w latach 1965-68 Robert Polcyn z Poznania pracował nad przywróceniem im brzmienia barokowego. Nadzwyczaj bogata dekoracja snycerska prospektu organowego, wykonana została przez samych braci zakonnych. Dzięki nim wartości muzyczne zostały zespolone ze wspaniałą strukturą architektoniczną. Leżajskie organy to jednak nie jeden instrument. Są to 3 samodzielne instrumenty. W nawach bocznych zbudowane zostały mniejsze instrumenty, a w nawie głównej największy. Organy mają trakturę mechaniczną i razem 75 głosów. Wyposażone są ponadto
w urządzenia dodatkowe jak: kukułka, bęben (tympan), ptaszki, horribile. Posiadają też pełny głos 32’ - co oznacza, że największa piszczałka ma ponad 10 m długości. 4 szafy organów głównych połączone z dekoracją chóru stanowią monumentalną fasadę wypełniającą zachodnią ścianę bazyliki aż po sklepienie. Organy główne mają w ten sposób 15 m wysokości i 7,5 m szerokości - jednak kompozycja architektoniczna prospektu łączy je nierozerwalnie również z dwoma sąsiednimi instrumentami w nawach bocznych, tworząc jeden monumentalny zespół organowy, na którym - jedynym w świecie - może grać 3 organistów równocześnie.

Kościół NMP w Haczowie. Nie jest znana dokładna data budowy kościoła w Haczowie. Niektórzy badacze uważają, że najstarsze partie obecnego kościoła mogą pochodzić nawet z końca XIV w. Wnikliwe badania architektoniczne i dendrochronologiczne pozwalają obecnie datować budowlę na 1 połowę XV w. Zachowana świątynia jest pierwszym wzniesionym w Haczowie kościołem. W 1494 r. strop i ściany kościoła ozdobiono monumentalną polichromią (zachowaną w znacznej części do dziś, odkrytą w 1955 r.), co potwierdza istnienie kościoła w końcu XV w. W czasie najazdu tatarskiego w 1624 r. kościół został uszkodzony, a następnie gruntownie odnowiony i rozbudowany (wzniesiono wówczas obecną wieżę-dzwonnicę, dodano obiegające kościół podcienia i wieżyczkę na sygnaturkę). W latach 80. XVIII w. wykonano kolejne prace: m.in. wzniesiono kaplicę Matki Boskiej (dostawioną do nawy od strony północnej), powiększono zakrystię, wykonano też prace we wnętrzu wykonując nowy strop, wstawiając drewniane słupy podtrzymujące zaskrzynienia i dzielące korpus nawowy oraz ufundowano nowe wyposażenie świątyni. W 2 poł. XIX w. zamalowano XV-wieczne malowidła ścienne, wprowadzając polichromię o charakterze eklektycznym. W XIX i XX w. kościół wielokrotnie poddawano remontom. Nie spowodowały one jednak istotniejszych zmian w wyglądzie budowli. Po wybudowaniu w bezpośrednim sąsiedztwie nowego murowanego kościoła (ukończonego w 1944 r.) stary kościół został opuszczony, a wyposażenie w większości usunięte. Dopiero w latach 60. XX w. rozpoczęto kompleksowe prace konserwatorskie przy niszczejącym kościele. W 2000 r. dokonano rekonsekracji świątyni. Kościół ten został wytypowany do zgłoszenia na Listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Kościół pw. Wszystkich Świętych w Bliznem. Wieś Blizne lokowana została w 1366 r. przez Kazimierza Wielkiego na prawie magdeburskim. Pierwsza pewna wzmianka o kościele pochodzi z 1470 r. Kościół wybudowany został prawdopodobnie ok. połowy XV w. W 1549 r. kościół ozdobiono bogatą polichromią ornamentalno-figuralną (częściowo zachowaną do dziś). W 1 poł. XVII w. wzniesiono obecną dzwonnicę, a kościół otoczono sobotami. W 1649 r. ściany i strop kościoła pokryto nową dekoracją malarską, w większości fundacji miejscowych chłopów (zachowały się sceny na południowej ścianie nawy). Kolejna polichromia, powstała ok. 1700 r., umieszczona została w dolnych partiach ścian prezbiterium. W początku XVIII w. ufundowano też nowe wyposażenie kościoła. Z ok. poł. XVIII w. pochodzi zachowana do dziś wieżyczka na sygnaturkę oraz wydzielony w przyziemiu wieży babiniec. W 1811 r. przeprowadzono gruntowny remont kościoła (rozebrano soboty, prawdopodobnie w tym czasie powiększono też zakrystię, a do nawy od południa dostawiono kruchtę. Kościół remontowano też w 2 poł. XIX (kiedy to zamalowano dotychczasową polichromię) i w XX w. Kompleksowy remont kościoła oraz odsłonięcie wielowarstwowej, pochodzącej z różnych okresów polichromii przeprowadzone zostały w latach 1964-1974. W 2000 r. kościół wytypowano do zgłoszenia na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO.

Miasto Przemyśl

Przemyśl należy do najstarszych polskich grodów. Położony jak Rzym na wzgórzach kończących się tu Karpat przez setki lat był perłą w koronie miast Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy napisano o Przemyślu w 981 roku. Kronikarz odnotował wówczas, że Wielki Książę Kijowski Włodzimierz zajął Przemyśl i inne grody z pogranicza Polski i Rusi.

Jako kresowy, warowny gród będzie Przemyśl jeszcze wielokrotnie miejscem rywalizacji władców Polski, Rusi i Węgier. Ale bez względu na to w czyich był rękach, zawsze pełnił funkcję centrum władzy tak świeckiej, jak i kościelnej. Jako gród ulokowany na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych prowadzących przez Bramę Przemyską z zachodu na wschód i z północy na południe Europy, miał też Przemyśl duże znaczenie gospodarcze. Odkrycie w Przemyślu pozostałości kamiennej rotundy i palatium z pocz. XI wieku świadczy, że mieściła się tu jedna z rezydencji Bolesława Chrobrego Na przełomie XI i XII wieku miasto za swoją siedzibę obrali udzielni książęta ruscy z rodu Rościsławiczów. W XIII w. przybył do Przemyśla biskup prawosławny, zaś w 1375 r. utworzono biskupstwo łacińskie. Na trwałe przyłączył Przemyśl do Korony król Kazimierz Wielki w pierwszej połowie XIV wieku.

Karpacka Troja w Trzcinicy

Warowny gród w Trzcinicy koło Krosna nazywany jest "Karpackimi Mykenami" przede wszystkim dlatego, że powstał w tym samym czasie co warownie wznoszone przez Mykeńczyków w Grecji. "Troją Północy" czy "Karpacką Troją" nazywany jest w odniesieniu do legendarnej Troi, w której mieszkał Priam, Parys i Hektor. Z wzgórza, z którego niegdyś spoglądali na okolicę waleczni wojowie epoki brązu a potem wczesnego średniowiecza, dziś nadal rozciąga się piękny widok.

Warowną osadę w Trzcinicy zbudowano na początku epoki brązu około 1700 roku p.n.e. Położona w pobliżu szlaków handlowych i rzeki Rodopy osada (zajmująca 0.6 ha) znajdowała się na niewielkim cyplu, który z trzech stron broniły przed atakami wrogów strome zbocza. Pierwotnie otaczał ją szeroki na 2,5 metra wał ziemno-drewniany z palisadą. Jej mieszkańcy zajmowali się rolnictwem, tkactwem, myślistwem i rybołówstwem.